Η κατανόηση της συσχέτισης της βίας με τις ψυχοδραστικές ουσίες περνάει μέσα από την ανάλυση και μελέτη των διαφόρων εκφάνσεων του φαινομένου αυτού.

Ερευνητές, όπως ο Nadelman (1989) και ο Mugford (1992) έχουν προτείνει θεωρητικά μοντέλα, τα οποία προσπαθούν να εξηγήσουν το φαινόμενο αυτό. Τα μοντέλα αυτά είχαν περισσότερο κοινωνιολογικό προσανατολισμό, παίζοντας σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση πολιτικών περιορισμού της χρήσης ναρκωτικών, από διάφορα κράτη.

Η πρώτη προσπάθεια ερμηνείας αυτής της συσχέτισης, πάντως, έγινε από τον Goldstein (1985). Αφού παρουσιαστεί το θεωρητικό αυτό μοντέλο, θα αναλυθούν, για κάθε μία από τις από τις σημαντικότερες ψυχοδραστικές ουσίες, οι πιθανοί μηχανισμοί συσχέτισης των, με τη βία.

Παράγοντες συσχέτισης / Είδη Βίας. Σύμφωνα με τον Goldstein υπάρχουν τρεις διακριτοί παράγοντες συσχέτισης και αντίστοιχα είδη βίας:

1. Ψυχοφαρμακολογική

2. Συστημική

3. Οικονομική – Καταναγκαστική

1) Η ψυχοφαρμακολογική βία μπορεί να οφείλεται στην άμεση επίδραση μίας ουσίας (τοξίκωση), στο αποτέλεσμα της μακροπρόθεσμης χρήσης της ουσίας αυτής ή να εμφανίζεται κατά την εξέλιξη του αντίστοιχου στερητικού συνδρόμου.

Τοξίκωση: Η τοξίκωση είναι το άμεσο φαρμακολογικό αποτέλεσμα, που επέρχεται με τη λήψη μίας ουσίας. Έχουν προταθεί, μεταξύ άλλων, τέσσερις κυρίως μηχανισμοί με τους οποίους μια ουσία δύναται άμεσα να οδηγήσει τον χρήση σε βίαιη συμπεριφορά:

Α) Μεταβολές στην ψυχοκινητικότητα, με την χρήση ψυχοδιεγερτικών. Η διέγερση και το σύστημα ανταμοιβής ενισχύονται, ενεργοποιείται η αναζήτηση νέων συγκινήσεων, αυξάνεται η παρορμητικότητα και η επιθετική συμπεριφορά.

Β) Μεταβολές στο σύστημα άγχους – απειλής. Μέσω μιας διαδικασίας μάθησης, οι άνθρωποι συνδέουν την επιθετικότητα με την αυξημένη πιθανότητα τιμωρίας. Μέσω αυτού του μηχανισμού, η ανάδυση επιθετικής παρόρμησης προκαλεί τη γέννηση άγχους, το οποίο με την σειρά του δρα ανασταλτικά ως προς μία επιθετική εκδραμάτιση.

Ουσίες, που έχουν αγχολυτικές ιδιότητες, επιδρούν σε αυτόν τον ενδογενή, ανασταλτικό μηχανισμό, με αποτέλεσμα την αύξηση της πιθανότητας μιας βίαιης αντίδρασης. Παράλληλα, μειώνεται και η ικανότητα της σωστής εκτίμησης και αντίληψης μιας απειλής.

Γ) Μεταβολές στην αίσθηση του πόνου. Φαίνεται ότι η αύξηση αλλά και η μείωση του ουδού του πόνου δύναται να οδηγήσει σε βίαιη συμπεριφορά. Στην περίπτωση ουσιών, που μειώνουν την αίσθηση του πόνου, αίρεται η ανασταλτική επίδραση που έχει η δυσάρεστη εμπειρία του σωματικού πόνου. Αντίθετα, στις ουσίες που μειώνουν τον ουδό, μπορεί να παρατηρηθεί η «αμυντική επιθετικότητα», με στόχο την αποφυγή της βίωσης έντονου πόνου. Δ) Μεταβολές στις ανώτερες νοητικές λειτουργίες. Ορισμένες ουσίες φαίνεται να επηρεάζουν τις γνωστικές ικανότητες όπως το σχεδιασμό και εκτέλεση συμπεριφορικών στρατηγικών, την έναριξη και διατήρηση στοχοκατευθυνόμενης συμπεριφοράς, την σωστή επεξεργασία, εκτίμηση και συσχέτιση των διαφόρων εσωτερικών και εξωτερικών ερεθισμάτων.

Νευροτοξική επίδραση – Παρατεταμένη χρήση: Η μακρόχρονη χρήση ορισμένων ψυχοδραστικών ουσιών προκαλεί νευροβιολογικές μεταβολές οι οποίες δύνανται να οδηγήσουν στην εμφάνιση βίαιης συμπεριφοράς.

Σύνδρομο στέρησης: Ορισμένες ψυχοδραστικές ουσίες προκαλούν εξάρτηση. Αυτό σημαίνει ότι, σε περίπτωση απότομης διακοπής της λήψης της ουσίας αυτής, δύναται να αναπτυχθεί στερητικό σύνδρομο. Η εμφάνιση του συνδρόμου αυτού, πολλές φορές, μπορεί να οδηγήσει σε επιθετική συμπεριφορά.

2) Η συστημική βία περιγράφει τα επιθετικά συμπεριφορικά πρότυπα, που χαρακτηρίζουν το σύστημα παραγωγής, μεταφοράς, πώλησης και χρήσης ναρκωτικών ουσιών. Παραδείγματα συστημικής βίας είναι δολοφονίες ανταγωνιστών, πράξεις αντεκδίκησης για την πώληση προϊόντων κακής ποιότητας, επιβολή κανόνων σε κυκλώματα εμπορίας ναρκωτικών, βία μεταξύ των χρηστών, συγκρούσεις με την αστυνομία, «εξαφάνιση» πληροφοριοδοτών.

Ένας σημαντικός αριθμός χρηστών, κάθε ουσίας, τελικά ενσωματώνεται στο κύκλωμα διακίνησης, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εμπλοκής του, είτε ως θύμα είτε ως θύτης σε βίαιες πράξεις.

3) Η οικονομική – καταναγκαστική βία είναι αυτή, που αναδύεται όταν χρήστες ουσιών εμπλέκονται σε εγκλήματα, που στόχο έχουν είτε την εξεύρεση της ουσίας είτε την εξεύρεση των αναγκαίων οικονομικών πόρων, έτσι ώστε να συνεχίσουν την χρήση.

Σημαντικό ρόλο στην εμφάνιση αυτού του είδους της βίας είναι οι συνθήκες, υπό τις οποίες λαμβάνει χώρα ένα οικονομικό έγκλημα π.χ. στην αντίδραση του θύματος ή στην νευρικότητα του θύτη. Οι χρήστες, σε παγκόσμια κλίμακα, ξοδεύουν ετησίως περίπου 500 δισεκατομμύρια δολάρια για την αγορά ναρκωτικών. Ένα εξαρτημένο άτομο χρειάζεται περίπου 88 ευρώ την ημέρα ή 30.410 ευρώ το χρόνο για την προμήθεια ηρωΐνης ή κοκαΐνης.

Από αυτά τα χρήματα, το 90% προέρχεται από παράνομες δραστηριότητες. Κατά μέσο όρο, το ετήσιο οικονομικό προϊόν εγκλήματος ενός εξαρτημένου ατόμου είναι 27.270 ευρώ. Τέλος, υπολογίζεται ότι το 50% του συνολικού προϊόντος των κλοπών και των διαρρήξεων, παγκοσμίως, ξοδεύεται στα ναρκωτικά.

Καταληκτικά Σχόλια

Τα παραπάνω γράφονται και δημοσιεύονται για να δοθεί μια ευρύτερη κατανόηση στη συσχέτιση ψυχοδραστικών ουσιών και βίας. Θα πρέπει να έχουμε υπόψη τις αρμόδιες υπηρεσίες που λειτουργούν στην εκάστοτε περιοχή και δρουν στον τομέα της πρόληψης και αντιμετώπισης της εξάρτησης (ΟΚΑΝΑ, ΚΕΘΕΑ).

Επίσης είναι ιδιαίτερα σημαντικό, να μπορούμε να λειτουργούμε προληπτικά και να αναζητούμε τρόπους διαχείρισης του άγχους που μας δημιουργούν οι καταστάσεις που βιώνουμε χωρίς να καταφεύγουμε σε μορφές «αυτοθεραπείας» όπως είναι η κατανάλωση ουσιών αλλά και αλκοόλ.

Η Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας ΒΑ και Δ Κυκλάδων που λειτουργεί η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας υπό την εποπτεία του Υπουργείου Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης από το 2003, παρέχει δωρεάν υπηρεσίες ψυχικής υγείας σε παιδιά, εφήβους, ενήλικες και ηλικιωμένους. Για ραντεβού μπορείτε να καλέσετε στο 2284022011.

* Ψυχίατρος, Τμήμα Ψυχιατροδικαστικής - Β Ψυχιατρική κλινική Ε.Κ.Π.Α, Υπεύθυνος Θ.Μ.Υ. ΟΚΑΝΑ - Π.Γ.Ν. Αττικόν, Κινητή Μονάδα Ψυχικής Υγείας Δ. Κυκλάδων - ΕΠΑΨΥ, Πρόεδρος κλάδου Ψυχιατροδικαστικής - ΕΨΕ

(Αναδημοσίευση αποσπάσματος από το ομώνυμο άρθρο στο περιοδικό Ψυχιατροδικαστική, τ.3, σ.2)