Το πρόβλημα της λειψυδρίας στο Αιγαίο - Το αυξημένο κόστος της αφαλάτωσης και οι καταναλώσεις-ρεκόρ στην τουριστική περίοδο οδηγούν σε δυσθεώρητες ανατιμήσεις - Τι εξετάζει η κυβέρνηση
Ανοίγοντας τον λογαριασμό ύδρευσης, ο κάτοικος της Μήλου νομίζει ότι κάποιος του κάνει φάρσα. Το ποσό πληρωμής ανέρχεται σε 1.485,81 ευρώ για ένα δωμάτιο χωρίς πλυντήριο, για την περίοδο Απριλίου - Ιουνίου 2025. Με κόστος 4,5 ευρώ το κυβικό, το νερό στη Μήλο μοιάζει με υγρό χρυσό και κάνει το νησί ένα από τα ακριβότερα της χώρας.
Παρόμοιες δυσάρεστες εμπειρίες που κάνουν... το στόμα τους να ξεραίνεται ζουν οι κάτοικοι και οι επαγγελματίες δεκάδων ακόμα νησιών σε όλη την Ελλάδα. Η τιμολόγηση, η επάρκεια και το κόστος παραγωγής του νερού είναι ένα «πικρό ποτήρι» που οι νησιώτες φαίνεται ότι θα πρέπει να συνηθίσουν να πίνουν. Οι αυξημένοι σε δυσθεώρητο επίπεδο λογαριασμοί είναι όλο και πιο συχνό φαινόμενο, για το οποίο ευθύνεται η φυσική ανομβρία, τα αυξημένα επίπεδα ξηρασίας λόγω κλιματικής κρίσης, η αυξημένη ζήτηση νερού λόγω της τουριστικής κίνησης, αλλά και τα αυξημένα κόστη παραγωγής και συντήρησης των αφαλατώσεων.
«Περισσότερο φταίνε οι πισίνες και οι κήποι», λένε δημοτικοί παράγοντες, αλλά και κάτοικοι των νησιών που πλήττονται περισσότερο από τη λειψυδρία και την ακρίβεια του νερού και ζητούν, εκτός από κλιμακωτές χρεώσεις ανάλογα με την κατανάλωση και τη διάκριση μεταξύ μικρών και μεγάλων καταναλωτών, να θεσπιστούν κανόνες για τον αριθμό και τη λειτουργία πισίνας στα νησιά.
Κατανάλωση-ρεκόρ
Το πρόβλημα έχει αρχίσει να γίνεται όλο και εντονότερο, όσο αυξάνεται ο τουρισμός. Καθώς το κόστος παραγωγής -ή μεταφοράς του- αυξάνεται όσο αυξάνεται η ζήτηση αλλά και το κόστος του ρεύματος, οι δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης πασχίζουν να ανταποκριθούν στην καλοκαιρινή υπερφόρτωση και όχι μόνο αδυνατούν να εκσυγχρονίσουν -ή ακόμα και συντηρήσουν- τα δίκτυά τους, αλλά και συσσωρεύουν χρέη.
Παράδειγμα η Λέρος, η οποία δεν μπορεί πια να στηριχθεί στις μονάδες αφαλάτωσης και τις γεωτρήσεις για την επάρκεια σε νερό και εξαρτάται από τα υδροφόρα πλοία που στέλνει το Πολεμικό Ναυτικό στο νησί. Στο Μεγανήσι άρχισαν οι διακοπές υδροδότησης για να μην ξεμείνει εντελώς από νερό το νησί, ενώ η Χίος κινδυνεύει επίσης να διψάσει, αφού ο τουρισμός υπερτριπλασιάζει τον πληθυσμό της το καλοκαίρι, εκτοξεύοντάς τον στους 150.000 κατοίκους.
Η Πάρος, το πρώτο εξάμηνο του τρέχοντος έτους, είδε να σπάει το περσινό ρεκόρ κατανάλωσης νερού, αφού αυξήθηκε κατά 34% σε σχέση με το αντίστοιχο περσινό διάστημα, με τις τοπικές αρχές να υπολογίζουν ότι περίπου το 10% της συνολικής κατανάλωσης κατευθύνεται σε πισίνες και ότι το 70% της κατανάλωσης από το απόγευμα και μετά, κατευθύνεται σε πότισμα κήπων σε σπίτια, ξενοδοχεία και Airbnb.
Η λειψυδρία και το αυξημένο κόστος της αφαλάτωσης οδηγεί σε ανατιμήσεις των λογαριασμών ύδρευσης ως και άνω του 700%, με τα ποσά που πρέπει να πληρωθούν να ξεπερνούν τη λογική. Στη Νάξο, για παράδειγμα, ιδιοκτήτης καθαριστηρίου πλήρωσε λογαριασμούς ύψους 48.000 ευρώ για ένα οκτάμηνο, με τη δημοτική αρχή να εξηγεί ότι πρόκειται για ανταποδοτικά τέλη ύδρευσης που αφορούν τα αυξημένα κόστη αφαλάτωσης και παραγωγής νερού του νησιού. Στο νησί, μάλιστα, οι κάτοικοι των ορεινών χωριών που ασχολούνται με την κτηνοτροφία και την αγροτική παραγωγή έχουν ξεσηκωθεί, ζητώντας να μην πληρώνουν αυτοί τα ίδια κόστη με όσους λειτουργούν πισίνες.
Οι τοπικοί φορείς εξηγούν ότι τα δημοτικά τέλη ύδρευσης έχουν αυξήσει το κόστος τους κατά περισσότερο από 600%. Για παράδειγμα, για μια οικία 100 τ.μ. με κατανάλωση 600 κυβικά τον χρόνο, το κόστος του νερού έφτανε τα 980 ευρώ κατ’ έτος (με την κατανάλωση να είναι 0-60 κυβικά €0,7 σύνολο €42 και 61-300 κυβικά €1,7 σύνολο €408). Σήμερα που οι καταναλώσεις έχουν εκτοξευθεί (0-40 κυβικά €2,12 το κυβικό σύνολο €84,8, για 41-80 €3,32 σύνολο €132,8, για 81-180 €4,5 σύνολο €450), το συνολικό κόστος ανέρχεται 2.852,8 ευρώ.
Στη Ρόδο, η ΔΕΥΑΡ έστειλε λογαριασμό ύψους 80.000 ευρώ για ενάμισι έτος σε επιχείρηση, ενώ στα Κουφονήσια, όπως αποκάλυψε το protothema.gr, μόνο για το τετράμηνο Μαΐου - Αυγούστου 2024, έξι ενδεικτικές επιχειρήσεις στο νησί κλήθηκαν να πληρώσουν: ένα ξενοδοχείο 6.900 ευρώ, ένα εστιατόριο 11.500 ευρώ και ένα άλλο 21.000 ευρώ, ένα beach bar 17.000 ευρώ, ένα κομμωτήριο 3.000 ευρώ και ένα ξενοδοχείο 29.000 ευρώ.
Ακριβή μου αφαλάτωση
Κάπως έτσι, τα νησιά του Αιγαίου έχουν μπει σε έναν ιδιότυπο ανταγωνισμό ως προς το ποιο έχει το ακριβότερο νερό της χώρας. Αυτό προκύπτει και σε συνάρτηση με το κόστος παραγωγής του νερού, το οποίο συνήθως προέρχεται από εργοστάσιο αφαλάτωσης (το οποίο έχει μικρότερο κόστος ρεύματος για παραγωγή, όσο πιο καινούριο και πιο συντηρημένο είναι), βιολογικούς καθαρισμούς που κατευθύνουν τα ύδατα προς άρδευση, συντηρημένα δίκτυα με μικρές απώλειες κ.ά.
Σύμφωνα με μελέτη του Πανεπιστημίου Αιγαίου, σε νησιά λειτουργούν 57 μονάδες αφαλάτωσης, οι οποίες όμως δεν είναι πανάκεια. Στα υδατικά συστήματα 39 νησιών του Αιγαίου διαπιστώνεται μεγάλη πίεση, γεγονός που σημαίνει ότι η ζήτηση ξεπερνά τα αποθέματα και τις δυνατότητες παραγωγής και άρα φλερτάρουν με τη λειψυδρία. Σύμφωνα με την ίδια μελέτη, από τις αφαλατώσεις στα νησιά του Αιγαίου, το ακριβότερο νερό παράγεται στη Σύμη (6,69 ευρώ ανά κυβικό), ακολουθούμενη από τη Σαντορίνη (4,19 ευρώ/κυβικό), τη Σύρο (4,04 ευρώ/κυβικό), τη Σίφνο (3,55 ευρώ/κυβικό), τη Σέριφο, την Iο, τη Φολέγανδρο (2,99 ευρώ/κυβικό) και τη Μύκονο (2,56 ευρώ/κυβικό).
Σε ό,τι αφορά το τελικό κόστος (το οποίο απέχει, συχνά, παρασάγγας από το κόστος παραγωγής) που καλείται να πληρώσει ο καταναλωτής, αυτό εξαρτάται από τα τέλη ύδρευσης και αποχέτευσης που επιβάλλει κάθε δήμος για να συντηρήσει τη δημοτική επιχείρηση ύδρευσης. Ετσι, προκύπτει το τελικό κόστος νερού για τον καταναλωτή, το οποίο για τη Μήλο ανέρχεται σε 4,5 ευρώ ανά κυβικό μέτρο προ ΦΠΑ, ενώ στο Κουφονήσι και τις Μικρές Κυκλάδες το τελικό κόστος εκτοξεύθηκε από 1,95 ευρώ το κυβικό στα 9,67 ευρώ ανά κυβικό πέρυσι, ξεπερνώντας κατά πολύ και τη Μήλο, αλλά και τη Σαντορίνη με τα 4,19 ευρώ/κυβικό.
Επιχειρηματίας στο Κουφονήσι πλήρωσε το 2022 για 1.410 κυβικά μέτρα νερού 3.074 ευρώ (€2,18/m³). Ενα χρόνο αργότερα, το 2023, για 1.562 κυβικά μέτρα το ποσό ήταν σχεδόν το ίδιο, 3.046 ευρώ (€1,95/m³). Το καλοκαίρι του 2024, όμως, σχεδόν για τη μισή κατανάλωση, μόλις 713 κυβικά, κλήθηκε να πληρώσει 6.900 ευρώ, δηλαδή 9,67 ευρώ ανά κυβικό. Αντίστοιχα στη Μήλο, για μόλις 290 κυβικά, ο λογαριασμός έφτασε τα 1.500 ευρώ.
Το ερώτημα λοιπόν το οποίο θέτουν οι φορείς νησιών όπως η Σίφνος, η Πάρος, η Νάξος κ.α., αλλά και δημότες και επιχειρηματίες νησιών όπως η Μήλος, το Κουφονήσι κ.α. είναι διπλό. Από τη μία, γιατί οι τουριστικές επιχειρήσεις αλλά και όσοι παραθερίζουν θα πρέπει να επιβαρύνουν σε τέτοιο βαθμό τις περιορισμένες υδάτινες πηγές του νησιού. Γιατί, για παράδειγμα, θα πρέπει όλα τα σπίτια και τα ξενοδοχεία να διαθέτουν πισίνες, ενώ είναι πολύ κοντά η θάλασσα; Είναι αλήθεια απαραίτητες οι πισίνες στα νησιά με τις πανέμορφες παραλίες; Ή γιατί θα πρέπει κανείς σε ένα οικόπεδο 4 στρεμμάτων στο νησί, να χτίζει 200 τ.μ. και να φτιάχνει έναν υδρόφιλο κήπο 3,5 στρεμμάτων.
Ο γ.γ. Αιγαίου & Νησιωτικής Πολιτικής Μανώλης Κουτουλάκης έχει επισημάνει ότι υπάρχουν ευθύνες σε τοπικές αρχές που «δίνουν έγκριση για νερό στις πισίνες» χωρίς να συνυπολογίζουν την έλλειψη που υπάρχει και ότι η διαχείριση της προσφοράς στο νερό γίνεται από λάθος βάση: «Ο ντόπιος στην κατοικία του καταναλώνει 150 λίτρα την ημέρα, ο κάτοχος δεύτερης κατοικίας και το ξενοδοχείο 250 με 400 λίτρα», είπε, σημειώνοντας ότι «το υδατικό αποτύπωμα είναι από τα πιο κρίσιμα προβλήματα των νησιών».
Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί η Σαντορίνη, στην οποία λειτουργούσαν πέρυσι δεκατρείς μονάδες αφαλάτωσης με συνολική ημερήσια δυναμική 7.000 κ.μ. όταν η ημερήσια κατανάλωση ξεπερνούσε τα 14.000 κ.μ. ανά ημέρα. Και σήμερα, που έχουν προστεθεί και νέες μονάδες, η παραγωγή φτάνει τα 23.000 κ.μ. ημερησίως, η κάλυψη της ζήτησης τους καλοκαιρινούς μήνες μοιάζει με κυνήγι μαγισσών, αφού μέσα σε μια πενταετία (πριν από την έκρηξη του Airbnb) η κατανάλωση νερού στο νησί αυξήθηκε κατά 71% στους οικιακούς χρήστες και 63% στις χρήσεις που σχετίζονται με τον τουρισμό. Σύμφωνα με το ΕΜΠ, η ζήτηση στο νησί φτάνει το 125%-160% της δυνατότητας παροχής μέσω των αφαλατώσεων και για να υπάρξει βιωσιμότητα, το ποσοστό αυτό θα πρέπει να πέσει στο 60%. Η αύξηση των τιμολογίων από τα 3 στα 4,19 ευρώ το κυβικό, δεν βοήθησε.
Από την άλλη, εφόσον ο τουρισμός αποτελεί τη βαριά βιομηχανία της ελληνικής οικονομίας, οι ιδιοκτήτες των τουριστικών και μη επιχειρήσεων των νησιών αναρωτιούνται γιατί δεν βρίσκονται λύσεις σε ό,τι αφορά την τιμολόγηση πριν οδηγηθούν σε εξόντωση. Ζητούν, λοιπόν, αλλαγή της κλίμακας τιμολόγησης με τριπλασιασμό των ορίων κατανάλωσης, μείωση των συντελεστών ΦΠΑ σε νερό και αποχέτευση από 13% και 24% αντίστοιχα σε 6%, όπως ισχύει για το ηλεκτρικό ρεύμα, αλλά και ρύθμιση για μείωση του γενικού ΦΠΑ κατά 30%.
Προβληματική είναι και η κατάσταση των βιολογικών καθαρισμών στο Αιγαίο και το Ιόνιο, με το 1/4 αυτών να είναι κατασκευασμένο πριν από το 2000 και στους μισούς να έχουν λήξει οι περιβαλλοντικοί όροι. Στις 16 από τις 53 μονάδες οι ανώτατες τιμές των εκροών στη θάλασσα δεν συμμορφώνονται με την κοινοτική νομοθεσία και η κατάσταση χειροτερεύει κατά τους καλοκαιρινούς μήνες που οι βιολογικοί υπερφορτώνονται.
Θαλασσινό νερό στις πισίνες
Η κυβέρνηση από την πλευρά της επενδύει σε νέα έργα αφαλάτωσης, η οποία προβάλλει ως η ύστατη -και πιο ενδεδειγμένη, παγκοσμίως- λύση έστω και αν το κόστος έχει εκτοξευθεί από τα 0,4 ευρώ ανά κυβικό που ήταν πριν από 20 χρόνια, καθώς αυξάνεται και το κόστος της ενέργειας, αφού μια μονάδα αφαλάτωσης καταναλώνει 2,3 κιλοβατώρες ανά κ.μ. παραγόμενου νερού. Εχοντας αλλάξει και το πλαίσιο για την κοστολόγηση και τιμολόγηση των υπηρεσιών ύδατος που έχει προβλέψει η ευρωπαϊκή νομοθεσία και έχοντας βάλει μπρος έργα ΑΠΕ που θα συνδυάζονται με αφαλατώσεις για να ρίξουν το κόστος παραγωγής νερού, η κυβέρνηση εξετάζει το ενδεχόμενο, σε περίπτωση που το φαινόμενο της λειψυδρίας στα νησιά ενταθεί, να καταστήσει υποχρεωτική τη χρήση αποκλειστικά θαλασσινού νερού στις πισίνες.
Εκτός αυτού, όπως είναι γνωστό, οι πάροχοι νερού, μεταξύ άλλων και οι ΕΥΔΑΠ, ΕΥΑΘ, με βάση το νέο πλαίσιο προτείνουν στη Ρυθμιστική Αρχή Ενέργειας, Αποβλήτων και Υδάτων τα νέα τιμολόγια, και εκείνη με τη σειρά της θα αποφασίζει ή θα απορρίπτει με βάση σαφείς, διαφανείς και ενιαίους κανόνες. Τα τιμολόγια έχουν κλιμακωτή χρέωση σε συνάρτηση με την κατανάλωση και διαφορετικά ανά περιοχή, ενώ υπάρχουν και ειδικά τιμολόγια για ευάλωτα νοικοκυριά. Η καταμέτρηση του νερού θα γίνεται τουλάχιστον τρεις φορές τον χρόνο, ενώ ανακοινώθηκε το νέο πλαίσιο που θα διέπει τις 125 δημοτικές επιχειρήσεις ύδρευσης και αποχέτευσης, για το οποίο δρομολογείται νομοθετική ρύθμιση που θα προβλέπει τη συνένωσή τους ανά περιφερειακή ενότητα, με στόχο να υπάρξουν και κίνητρα για συμπράξεις προκειμένου να εξυγιανθούν.
Σε ό,τι αφορά τα έργα, τώρα για την ύδρευση σε άνυδρα νησιά και τουριστικές περιοχές (π.χ Ερμιονίδα, Μονεμβασιά, Κύμης Αλιβερίου, Σκόπελος, Κρήτη) έχει αποφασιστεί η ένταξη στο ΕΣΠΑ έργων συνολικού ύψους 50 εκατ. ευρώ με την επιπλέον διάθεση 80 εκατ. ευρώ. Αυτά ξεκίνησαν πιλοτικά από νησιά όπως η Αστυπάλαια, η Νίσυρος, η Σύμη, η Κάσος , η Τήνος, η Χάλκη κ.ά. Το ΥΠΕΝ έχει επίσης μεταφέρει 10 εκατ. ευρώ στο υπουργείο Εμπορικής Ναυτιλίας από τα έσοδα των ρύπων για αντίστοιχα έργα, ενώ η Ε.Ε. έχει δεχτεί να εντάξει στο Ταμείο Απανθρακοποίησης και έργα ύδρευσης εφόσον συνδυάζονται με έργα ΑΠΕ που θα εξυπηρετούν τις αφαλατώσεις και θα μειώνουν το κόστος στην παραγωγή νερού.
Πέραν των έργων αυτών και της πολύ μεγάλης επένδυσης που δρομολογείται στη λίμνη Κρεμαστών και θα ενισχύσει τους ταμιευτήρες νερού της ΕΥΔΑΠ, σχεδιάζονται επιπλέον επενδύσεις 6 δισ. ευρώ από ΕΥΔΑΠ ΕΥΑΘ, ΔΕΥΑ και δήμους με στόχο έργα που αφορούν την εξασφάλιση επάρκειας και τη διασφάλιση της ποιότητας του πόσιμου νερού (έργα αναβάθμισης υδροληψίας, αφαλατώσεων κ.ά.), τη μείωση των διαρροών που ελλείψει επενδύσεων φτάνουν το 35%-40% με την αντικατάσταση δικτύων, την εφαρμογή συστημάτων τηλεμετρίας και ελέγχου διαρροών κ.ά.
Πηγή:protothema.gr
